اگر ساخت سد ایلیسو به پایان برسد، کار همه ما تمام است!

مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست با این هشدار از فاجعه ای که در راه است خبر می دهد. سخن از سد عظیم ایلیسو بر روی دجله است که ترکیه ساخت آن را از ۱۰ سال پیش آغاز کرده و قرار است ۳ سال دیگر به بهره برداری برسد. سدی با ۴۳ میلیارد مترمکعب گنجایش مخزن به تنهایی معادل ۳۰ برابر حجم مخزن سد زاینده رود، تیر خلاصی بر مجموعه تالابی میان رودان( بین النهرین) است. دولت ترکیه در سال ۱۹۹۲ با افتتاح سد بزرگ آتاتورک بر رود فرات با ظرفیت ۴۸ میلیارد مترمکعب معادل ۶۵۰ سد کشور، عملاً آغاز شکل‌گیری ریزگردها در غرب ایران و تشدید بیابان‌زایی در عراق را سبب شد. این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط زیست، با تأکید بر آسیب‌های نگران‌کننده احداث سد ایلیسو در ترکیه افزود: اگر ساخت سد ایلیسو به پایان برسد، کار همه ما تمام است و همه نقاط کشور ما درگیر ریزگرد خواهد شد؛ بنابراین، ایران باید هر چه زودتر از تکمیل این سد که تا سال ۲۰۱۹ افتتاح خواهد شد، جلوگیری کند.

ناگفته پیداست که تشدید فرایندهای مخرب زیست‌محیطی در کشور عراق با وجود تجربه یک دوره طولانی شیوع ریزگردهای عراقی که حیات انسانی در مناطق غرب و جنوب غرب ایران را با مشکل مواجه کرده بود، تا چه حد می‌تواند در افزایش خطر ریزگردها و تخریب محیط زیست ایران نیز مؤثر باشد.

درویش با بیان اینکه سدهای ساخته شده بر روی دجله و فرات، تمام آب این دو رودخانه را می‌گیرند، بیان داشت: خشک شدن تالاب‌های مرکزی عراق و سوریه، تبدیل تالاب هورالعظیم به بزرگ‌ترین کانون بحرانی ریزگرد در منطقه، درگیر شدن ۲۵ استان غربی و مرکزی کشورمان با معضل ریزگردها و افزایش چشمگیر این مسأله، نمونه‌ای از ارمغان حذف حقابه دجله و فرات است.

با شرایط مذکور و نزدیکی یک فاجعه بزرگ زیست محیطی برای کشور، آنچه جالب توجه است، بی‌تفاوتی مسئولین کشور برای پیگیری موضوع از طریق مجامع بین‌المللی و مذاکرات دوجانبه یا چندجانبه است.» [منبع پایگاه خبری تابناک]

چند سال بود که متخصصان در استان اصفهان، در برابر هیاهو و موج آفرینی محافلی که عامل پیشروی آب شور دریا و خسارت به نخلستان های خرمشهر و آبادان و ریزگرد ها را به انتقال کمتر از ۴ درصد آبدهی کارون به زاینده رود نسبت می دادند، می کوشیدند نقش فاجعه بار سد سازی های ترکیه را به گوش همگان برسانند. بارها گفته شد و نوشته شد که کم آبی کارون به دلیل ذخیره آب در سدهای مخزنی دز و کارون است و بحران ریزگرد ها و پیشروی آب شور دریا به داخل اروند رود ناشی از سد سازی های ترکیه است. عبارت زیر که از ۵ سال پیش بارها و بارها گفته و نوشته شد ولی در هیاهوی میتینگ ها و زنجیره های انسانی در مخالفت با انتقال درصد اندکی از آب حوضه کارون به زاینده رود ناشنیده ماند، تأمل برانگیز است:

هشدار هایی که داده شد و در هیاهوها ناشنیده ماند:

« در این میان جای بسی تأسف است که هم میهنانی که دغدغه حفظ زیست بوم اروند رود و نخلستان های خرمشهر را دارند بجای همنوا شدن با تلاشگران احیای این زیست بوم آسیب دیده و شکننده در اعتراض به ساخت سدهای متعدد توسط ترکیه، طرح های کشوری و مسئولان داخلی را مورد یورش قرار می دهند. تردید نیست چنین رویکردی جز انحراف افکار عمومی از عامل واقعی این فاجعه زیست محیطی و باز گذاشتن دست کشور ترکیه در برداشت باقیمانده آب اروند رود و نابودی بیش ازپیش این ناحیه حساس زیست محیطی حاصل دیگری در پی ندارد.

مطابق جدول سد های بزرگ نام برده شده بر روی رودخانه فرات جمعا ۱۲۳ میلیارد مترمکعب از حجم سالانه آب ورودی به اروندرود از طریق رود فرات را کاهش می دهند. چنانچه تأثیر سایر سدهای ساخته شده بر روی دجله و فرات و همچنین سدهای متعدد در دست اجرا در ترکیه بر روی فرات در قالب پروژه بزرگی به نام «گاپ» با هدف توسعه کشاورزی در وسعت یک میلیون و ۶۰ هزار هکتار، بر کاهش آب ورودی به اروند رود در نظر گرفته شود بیش از پیش ریشه اصلی پیشروی شوری آب دریا به سمت خشکی از طریق اروند رود آشکار می شود. باید توجه داشت که تأثیر زیانبار این سدها بر زیست بوم پایین دست در دوره های خشکسالی به مراتب ویرانگرتر خواهد بود. زیرا در دوره های خشک که زیست بوم پایین دست آسیب پذیرتر و به جریان آب نیازمندتر است سدها عملا با ذخیره کل جریان آب رودخانه ها مانع جریان آب به پایین دست می شوند.»

با بی اعتنایی مردم و مسئولین به آن هشدارها، امروز با احتساب سد ایلیسو و مجموعه پروژه های در دست ساخت ترکیه موسوم به «گاپ» با یک میلیون هکتار توسعه کشت آبی، حجم آبی که از ورود آن به بزرگترین مجموعه تالابی دنیا جلوگیری می شود به بالغ بر ۱۸۰ میلیارد مترمکعب خواهد رسید. پیامد برداشت و مصرف این حجم عظیم آب، مجموعه تالابی میان رودان را به نابودی می کشاند و آن را به بزرگترین کانون تولید ریزگرد تبدیل خواهد کرد. نه تنها استان های غربی و جنوب غربی کشور بلکه کل کشور در معرض خطر بزرگ ریزگردها است. شکایت دولت از ترکیه به مجامع بین المللی و حمایت نهادها و سازمانهای مردم نهاد و فعالان زیست محیطی از این اقدام و مخالفت گسترده با عملکرد ویرانگر محیط زیست توسط ترکیه وظیفه ای ملی است.