لطف الله ضیایی کارشناس حوزه آب:
رفع بحران ناترازی در حوضه زاینده‌رود نیاز به انتقال آب دریا ندارد/۸۵۳ میلیون مترمکعب کسری سالانه زاینده‌رود
به گزارش زاینده‌رود پایدار، قیمت تمام شده آب انتقالی از دریای عمان به اصفهان با ۹۸۰ کیلومتر خط انتقال و ارتفاع دینامیک پمپاژ حدود ۴۰۰۰ متر و هزینه اجرایی بالغ بر ۱۵۰ هزار میلیارد تومان بوده و بسیار گران است.
محمد درویش فعال محیط‌زیست، قیمت تمام شده هر متر مکعب آب انتقالی از دریای عمان به اصفهان را بیش از پنج دلار عنوان کرده است؛ برآوردهای خوشبینانه تر قیمت تمام شده هر متر مکعب آب انتقالی را بین ۱۲۰ تا ۲۰۰ هزار تومان عنوان کرده اند قیمت تمام شده آب انتقالی آنچنان گران است که نه تنها در کشاورزی و محیط زیست امکان مصرف ندارد، بلکه حتی برای شرب هم از توان مالی خانوار مصرف کننده خارج است این انتقال مشکل احیای رودخانه و تالاب را برطرف نمی.کند و اضافه برداشت از منابع زیر زمینی را کاهش نمی دهد انتقال آب از دریای عمان فقط برای صنعت صرفه اقتصادی دارد و انتقال آن سبب توسعه صنعت و در نتیحه افزایش آلودگی هوا و محیط زیست و بارگذاری بیشتر بر منابع آب خواهد شد. جایگزینی پساب با آب پاک در صنایع راهکار اصولی است.
پیامدهای ویرانگر بحران فراگیر آب و محیط زیست
در حوضه زاینده رود، خشک شدن رودخانه، نابودی تالاب گاوخونی و تبدیل شدن آن به کانون ریزگردهای حاوی فلزات سنگین با قابلیت انتقال یک‌هزار کیلومتر، تشدید بحران آب زیر زمینی و فرونشست زمین در اثر حذف اثر تغذیه ای رودخانه و عدم تامین حقابه‌ها از آثار و نمودهای بحران فراگیر آب و محیط زیست در حوضه زاینده رود است. بحران آب در حوضه زاینده رود ناشی از بارگذاری‌های مازاد بر ظرفیت منابع آبی زاینده رود و سرشاخه های آن است.
راهکار اصولی مقابله با بحران آب و محیط زیست
در حوضه زاینده رود یافتن راهکار اصولی و موثر مقابله با بحران فراگیر آب و محیط زیست در حوضه زاینده رود مستلزم شناخت دلایل ناترازی منابع و مصارف و تخصیص‌ها در حوضه زاینده رود و بحران فراگیر ناشی از آن است بحرانی که با فرونشست زمین تمام زیر ساخت‌های صنعتی ریلی فرودگاهی و ابنیه تاریخی و مناطق مسکونی را در معرض مخاطره جدی قرار داده است. بحرانی که چنانچه به صورت عاجل و به درستی علاج و مدیریت نشود، با نابودی سرمایه‌های اجتماعی، مخاطرات سیاسی و امنیتی جبران ناپذیری برای کشور خواهد داشت.
ناترازی منابع و مصارف منشاء بحران فراگیر در حوضه زاینده رود
منابع و مصارف در مقطع زمانی تصویب قانون توزیع عادلانه آب در سال ۱۳۶۱ تراز بودند و حوضه زاینده رود در شرایط تعادل بود. منشاء بحران فراگیر آب و محیط زیست کنونی که به صورت خشکی رودخانه و تالاب و فرونشست زمین عدم تامین حقابه‌های کشاورزی و تنش‌های اجتماعی گسترده نمود دارد، برهم خوردن تراز منابع آب با مصارف و تخصیص‌ها است. این ناترازی ناشی از تخصیص‌های مغایر با قوانین و حقوق آب توسط وزارت نیرو و ناتوانی وزارت نیرو در جلوگیری از برداشت آب از رودخانه پدید آمده است. بررسی جدول منابع و مصارف آب در حوضه زاینده رود در دو مقطع زمانی سال ۱۳۶۱ و مقطع کنونی گویای واقعیت ها است.
مبانی مفروض در تعیین تراز و ناترازی منابع و مصارف آب در حوضه زاینده رود
در تهیه جداول منابع و مصارف آب در حوضه زاینده رود و محاسبه تراز و ناترازی منابع و مصارف آب مفروضات زیر در نظر گرفته شده است پساب فاضلاب برخی مناطق از جمله نایین، نطنز ،کاشان دلیجان در محدوده حوضه آبریز رودخانه زاینده رود قرار ندارند و همچنین پساب روستاها و شهرهای کوچک و پراکنده فاقد شبکه فاضلاب به عنوان منبع آب قابل برنامه ریزی پساب محسوب نمی شوند از کل پساب فاضلاب تولیدی در شرایط کنونی ۲۰۰ میلیون متر مکعب آن در ردیف منابع آب حوضه می آید.
آورد میان حوضه ای در پایین دست سد در ردیف منابع آب نیامده است و به عنوان منبع تامین تبخیر از سطح رودخانه و مصرف گیاهان کنار آبزی در مسیر ۲۵۰ کیلومتری رودخانه تا تالاب در نظر گرفته شده است. احجام بر حسب میلیون متر مکعب در جدول منابع و مصارف آب حوضه زاینده رود در مقطع تصویب قانون توزیع عادلانه آب(۱۳۶۱) و در دوره آبدهی نرمال به این شرح است: منابع: زاینده رود آورد طبیعی ۸۴۵، تونل اول ۲۹۳ و جمع منابع معادل یک هزار و ۱۳۸ میلیون مترمکعب بوده است.
همچنین مصارف حوضه محیط زیست معادل ۱۷۶، شرب قدیم ۳۰، صنعت قدیم ۴۰، چهار حقابه + سهمابه معادل ۸۳۵ به علاوه تبخیر از دریاچه سد که ۵۷ میلیون مترمکعب و در مجموع جمع مصارف یک هزار و ۱۳۸ میلیون مترمکعب بوده است.
تراز منابع و مصارف آب در سال ۱۳۶۱
در سال ۱۳۶۱ و در مقطع زمانی تصویب قانون توزیع عادلانه ،آب مجموع مصارف به میزان یک هزار و ۱۳۸ میلیون متر مکعب و معادل منابع آب است و نشان دهنده تراز منابع و مصارف در آن زمان است اما منابع و مصارف آب در زمان کنونی در سال نرمال به این شرح است: منابع زاینده رود آورد طبیعی ۸۴۵، تونل اول کوهرنگ ۲۹۳، تونل دوم کوهرنگ ۲۲۷، چشمه لنگان و خدنگستان ۱۵۰ و پساب فاضلاب حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب و در مجموع منابع حوضه آبریز معادل یک هزار و ۷۱۵ میلیون مترمکعب است.
همچنین در زمینه تخصیص‌ها و مصارف؛ حقابه محیط زیست ۱۷۶، شرب ۴۸۰، صنعت ۱۳۰، حقابه و سهمابه ۸۳۵، انتقال به یزد ۶۰، انتقال به کاشان نطنز و ۳۰، حق اشتراک برخوار ۷۰، حق اشتراک مهیار – جرقویه ۳۰، توسعه کشت (پلاسجان) ۲۰۰، توسعه باغ در چهارمحال و بختیاری در سطح ۴۵۰۰۰ هکتار ۵۰۰، تبخیر از دریاچه سد ۵۷ میلیون مترمکعب و در مجموع مصارف و تخصیص‌ها معادل ۲ هزار و ۵۶۸ میلیون مترمکعب است.
به بیان دیگر ناترازی منابع و مصارف حوضه آبریز زاینده رود سالانه با آبدهی نرمال در شرایط کنونی رقم عظیم -۸۵۳ میلیون متر مکعب است. سهم توسعه کشاورزی و باغات در بالادست در این ناترازی ۸۲ درصد، سهم انتقال به یزد هفت درصد و سهم حق اشتراکی ها ۱۱ درصد است چنانچه طرح بن بروجن که انتقال آب از زاینده رود به حوضه کارون است اجرایی شود ناترازی به رقم عظیم -۸۹۵ میلیون متر مکعب خواهد رسید.
بخش‌های متاثر از ناترازی منابع و مصارف آب در حوضه زاینده رود
ناترازی منابع و مصارف و تخصیص ها در شرایط کنونی با حجم عظیم ۸۵۳ میلیون متر مکعب در سال نرمال منشاء بحران‌های فراگیر کنونی از جمله خشکی زاینده رود، خشکی تالاب و عدم تامین حقابه کشاورزان بوده است. بخش‌های شرب، صنعت، کشاورزی و باغات بالادست و انتقال به یزد و کاشان و … از ناترازی منابع و مصارف بر کنار هستند ولی حقابه محیط زیست و حقابه داران بخش‌های میانی و پایین دست و حق اشتراکی ها تحت تاثیر کمبود آب ناشی از ناترازی هستند.
حجم ناترازی محاسبه شده برای شرایط کنونی مربوط به سال نرمال است. در سال‌های خشک حجم ناترازی افزایش می‌یابد و در برخی سال‌ها تا یک هزار و ۲۰۰ میلیون متر مکعب می‌رسد. با توجه به ثابت بودن حجم مصارف اراضی توسعه کشت و باغات بالادست در همه سال‌ها حتی در خشکسالی‌ها و نیز ثابت بودن حجم برداشت برای شرب صنعت و انتقال به یزد و کاشان و… در همه سال‌ها قربانیان ناترازی تشدید یافته منابع و مصارف آب در سال‌های خشک محیط زیست رودخانه و تالاب، کشاورزان حقابه دار و دارندگان حق اشتراک هستند.
رفع بحران فراگیر آب و محیط زیست در حوضه زاینده رود
رفع بحران فراگیر آب و محیط زیست در حوضه زاینده رود در گرو رفع ناترازی منابع و مصارف آب است رفع ناترازی منابع و مصارف آب در حوضه زاینده رود به دو روش امکان‌پذیر است.
روش اول لغو تخصیص‌ها و بارگذاری‌ها و رفع بحران بدون نیاز به انتقال آب
در این روش از طریق لغو تخصیص ها و بارگذاری های مازاد بر منابع آب تامین شده مغایر با قانون توزیع عادلانه، آب تراز بین منابع و مصارف آب در حوضه زاینده رود برقرار می‌شود.
لغو تخصیص‌ها و بارگذاری ها بر زاینده رود مستلزم باز خرید سرمایه گذاری کشاورزان و باغ داران بالادست و حق اشتراک‌ها و سرمایه گذاری در آن مناطق در طرح‌های اشتغال‌زا با محوریت توسعه گردشگری و اکوتوریسم است.
دولت به جای سرمایه گذاری ۱۱۳هزار میلیارد تومان برای فازهای تکمیلی طرح انتقال آب از دریای عمان می بایست این سرمایه را صرف بازخرید سرمایه گذاری کشاورزان و باغ داران بالادست و حق اشتراک‌ها و سرمایه گذاری در طرح‌های اشتغال‌زایی مبتنی بر گردشگری و اکوتوریسم در آن مناطق کند با حذف توسعه کشت و باغات در بالادست و حق اشتراک‌ها در ادامه منابع آب در اختیار دولت با حجم آب مورد نیاز برای مصارف شرب و صنعت مقایسه می‌شود.
منابع آب افزوده شده به حوضه زاینده رود در چهار دهه اخیر شامل تونل دوم کوهرنگ و تونل چشمه لنگان و خدنگستان با مجموع آورد ۳۷۷ میلیون متر مکعب در سال نرمال و پساب فاضلاب به میزان ۲۰۰ میلیون متر مکعب جمعا ۵۷۷ میلیون متر مکعب است.
این در حالی است که طی چهار دهه گذشته فقط افزایش حجم آب شرب ۴۵۰، آب صنعت معادل ۹۰ و انتقال به یزد و کاشان و… ۹۰ میلیون متر مکعب بوده است یعنی حجم آب تخصیص یافته به شرب و صنعت مازاد بر شرب و صنعت قدیم و انتقالی برای شرب در چهار دهه گذشته بالغ بر ۶۳۰ میلیون متر مکعب بوده است که در مقایسه با ۵۷۷ میلیون متر مکعب منابع تامین شده مازاد تخصیص ۵۳ میلیون متر مکعب را نشان می‌دهد.
باید توجه داشت که در سال‌های خشک حجم ناترازی بیش از ۵۳ میلیون متر مکعب خواهد بود با لغو تخصیص‌ها و بارگذاری‌ها برای توسعه کشت و باغات در بالادست و حق اشتراک‌ها اگرچه به میزان ۸۰۰ میلیون متر مکعب از حجم ناترازی منابع و مصارف کاسته خواهد شد ولی تامین آن بخش از ناترازی مربوط به شرب و صنعت مستلزم خاتمه دادن به انتقال آب از زاینده رود به یزد و جایگزین کردن منبع دیگری برای تامین آب یزد به روش دوم تامین منابع آب معادل است.
تخصیص‌ها و بارگذاری‌ها
در این روش چنانچه دولت نتواند و یا نخواهد تخصیص های داده شده در چهار دهه اخیر در توسعه کشاورزی و باغات در بالادست و حق اشتراک‌ها را لغو کند برای رفع بحران آب در حوضه زاینده رود دولت می بایست با ۹ انتقال آب به حوضه زاینده رود به میزان تخصیص‌ها و بارگذاری‌ها منابع و مصارف آب در حوضه زاینده رود را تراز کند.
این امر به منزله ضرورت انتقال ۸۵۳ میلیون متر مکعب آب به حوضه زاینده رود است در صورت اجرایی شدن پروژه بن بروجن که انتقال آب از زاینده رود به حوضه کارون است به تعادل رساندن منابع و مصارف آب در حوضه زاینده رود مستلزم انتقال ۸۹۵ میلیون متر مکعب آب به زاینده رود خواهد بود.
این انتقال آب بجای انتقال از دریای عمان بایستی از طریق پروژه‌های دارای توجیه اقتصادی- اجتماعی- زیست محیطی با رعایت معیارهای یونسکو صورت گیرد.
مخالفت با انتقال آب اگرچه رویکردی اصولی است ولی نمی‌توان تخصیص‌ها و بارگذاری‌ها بر حوضه شکننده و بحرانی زاینده رود و پیامدهای فاجعه بار زیست محیطی این تخصیص‌ها و بارگذاری‌ها را نادیده گرفت و صرفا با انتقال آب از حوضه کارون مخالفت کرد.
چشم پوشیدن بر توسعه کشت و باغات در بالادست و نادیده گرفتن و بارگذاری‌ها بر زاینده رود و حتی صحه گذاشتن تخصیص‌ها بر اجرای پروژه بن بروجن از زاینده رود و در همان حال مخالفت با انتقال آب به زاینده رود رویکرد مسئولانه نیست بحران آب در حوضه زاینده رود، بحرانی با پیامدهای فاجعه بار و خسارتبار در ابعاد ملی است.
وظیفه هر ایرانی میهن دوستی است که دغدغه رفع این بحران را داشته باشد آنچه مسلم است راهکار منطقی و دارای اولویت لغو تخصیص‌ها و بارگذاری‌های انجام شده در چهار دهه اخیر و بازگرداندن شرایط تعادل سال ۱۳۶۱ به
حوضه زاینده رود از طریق مراعات حقوق آب مطابق قانون توزیع عادلانه آب مصوب سال ۱۳۶۱ است.
راهکاری که نیاز به انتقال آب به زاینده رود ندارد
چنانچه دولت نتواند و یا نخواهد تخصیص ها و بارگذاری های انجام شده بر زاینده رود در چهار دهه اخیر را لغو کند انتقال بخشی از ۲ میلیارد متر مکعب آب خروجی از استان اصفهان به سرشاخه‌های دز و کارون به زاینده رود برای تامین منابع آب لازم برای آن تخصیص ها و بارگذاری ها ضرورت خواهد یافت.
ناترازی در منابع آب زیرزمینی در سال‌های اخیر و در پی خشک شدن متناوب زاینده‌رود ناترازی منابع آب زیرزمینی در حوضه زاینده رود افزایش یافته است حجم بیلان منفی منابع آب زیرزمینی۳۰۰ میلیون متر مکعب در سال برآورد شده است.
فرونشست زمین پیامد این ناترازی است. چنانچه ناترازی منابع و مصارف آب در رودخانه زاینده رود به یکی از دو روش یاد شده، برطرف شود جریان دائمی آب در زاینده رود از سراب تا پایاب برقرار خواهد شد.
به دلیل اثر تعادل بخشی رودخانه بر آبخوان‌ها با جریان دایمی آب در رودخانه و مادی‌های منشعب از آن بیلان منفی آبخوان‌ها کاهش خواهد یافت. تعادل بخشی کامل منابع آب زیر زمینی به ویژه در آبخوان‌هایی که در تبادل هیدروژئولوژیک با رودخانه نیستند مستلزم مسدود کردن چاه‌های غیر مجاز و بازخرید و مسدود کردن آن دسته از چاه‌های آب که در چهار دهه اخیر بدون در نظر گرفتن ظرفیت آبخوان‌ها به آنها پروانه حفر و بهره برداری داده شده است، می‌باشد.
سیاست کلان پرداخت یارانه به برق مصرفی چاه.های آب که به منزله مشوق اقتصادی برای برداشت بیشتر آب زیرزمینی است، باید کنار گذاشته شود. تامین حامل‌های انرژی پمپاژ آب به قیمت تمام شده، منجر به کاهش برداشت از منابع آب زیر زمینی خواهد شد.
برچسب ها :اصفهان ، انتقال آب دریای عمان ، رودخانه زاینده‌رود ، فرونشست زمین ، ناترازی منابع و مصارف حوضه آبریز زاینده رود
- نظرات ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
- نظراتی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- نظراتی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : ۰