زاینده‌رود، محملی برای ترویج فرهنگ و هنر اصفهان

از روز سوم فروردین سال۱۴۰۳ در راستای احقاق حقابه کشاورزان شرق اصفهان خروجی سد زاینده‌رود افزایش یافت و زاینده‌رود شامگاه روز چهارم به اصفهان رسید و پل‌های تاریخی اصفهان را همچون فرزندی در آغوش کشید، تا یک‌بار دیگر حیات‌بخشی خود را اثبات کند و از زبان مردم و به‌ویژه گردشگران فریاد زند که این جریان  باید همیشگی باشد تا حیات اجتماعی و فرهنگی اصفهان همچنان ادامه یافته و جریان زندگی، چونان گذشته در نصف جهان می‌بایست جاری باشد.

گزارش‌های مورخان و محققان حاکی است که زایند رود از دیرباز در پهنه فرهنگی اصفهان به‌ویژه جهان شهر تاریخی اصفهان،منبع الهام متفکران و هنرمندان بسیاری بوده ،لذا  آثار مختلف و البته ویژه‌ای با الهام گرفتن از جاری بودن آب  وهم زمان با عبور زنده رود از میانه شهر اصفهان هم‌زمان با  گام نهادن در کنار. و یا شاید هنگام نشستن در کرانه‌های رود خلق‌شده است.

با توجه به اینکه اصفهانی و ساکن اصفهان هستم، در اکثر مواقع، منابع مطالعاتی تصویری من جهت خلق آثارم از اصفهان است.لذا زاینده‌رود نیز چه زمانی که سرشار از آب بوده و چه زمانی که خشک می‌شود یکی از منابعی است که بر روی آن کارکرده‌ام و تعداد کثیری از آثار من درباره این رودخانه یا رگ حیاتی اصفهان شکل‌گرفته است.

با الهام از زاینده‌رود چندین مجموعه با عناوین مختلف درباره زاینده‌رود توسط این‌جانب خلق‌شده است مانند مجموعه «پرواز» که دربارۀ تالاب گاوخونی است، یا مجموعه «عبور» که درباره زاینده‌رود است و مجموعه‌های دیگری که به خشکی و کم‌آبی زاینده‌رود می‌پردازند.

بی‌تردید آب از موضوعات و نکات مهمی است که در اکثر آثار هنرمندان اصفهانی به‌ویژه در محدوده فلات مرکزی ایران حتی در دوران کهن نیز قابل‌مشاهده است،به‌گونه‌ای که زاینده‌رود فقط یک رود در اصفهان نیست بلکه نوعی از فرهنگ، سنت‌ها و پدیدآورنده مجموعه‌ای از فرهنگ زیست انسانی است به‌گونه‌ای که اگر به سرچشمه زاینده‌رود تا جایی که به تالاب گاوخونی می‌رسد، توجه کنیم، همواره  بر ادبیات و حتی اشعار شعرای  فلات مرکزی ایران تأثیرگذار بوده است.با این وصف زاینده‌رود نه‌فقط به‌عنوان رودی که از جایی سرچشمه می‌گیرد و درجایی به انتها می‌رسد، بلکه دقیقاً معادل نام آن، همیشه یک زایندگی فرهنگی و تصویری در اصفهان پدید می‌آورد که منبع الهام بسیاری از هنرمندان اصفهان بوده و هست. بنابراین زیست ما به‌عنوان کسی که در چنین منطقه‌ای از ایران زندگی می‌کند، مرهون همین رودخانه، آب‌وهوا و این فضا است که حذف آن نیز به‌نوعی اتفاقات دیگری که بسیاری از آن‌ها ناخوشایند است، مانند تغییر کسب‌وکارها و حتی مهاجرت‌ها  را رقم می‌زند.بنابراین به نظر می‌رسد که رسالت بسیاری از هنرمندان این است که به این قسمت بپردازند و بر آن تمرکز کنند.لذا آثاری که خلق می‌شود مخاطب خاصی دارد و بی‌تردید مخاطبان چنین آثاری عموماً با آن‌ها ارتباط برقرار می‌کنند و مختص قشر خاصی نیست.

با توجه به تاریخ پرفراز و فرود فلات مرکزی ایران و طی مطالعات مختلف به این نتیجه رسیده‌ام که در فضای معماری و با انعکاس آن در بسیاری از کاشی‌ها و حتی رنگ آن‌ها، حضور رود و رودخانه در بسیاری از آثار هنری نقاشان و نوع موادی که مورداستفاده قرار می‌گیرد، مؤثر بوده است به‌گونه‌ای که اگر دقت داشته باشیم آثار نقاشی اصفهان بیشتر به‌صورت آبرنگی و روحی است؛ درحالی‌که منطقه‌ای مانند تبریز بیشترِ آثار رنگ و روغنی و جسمی را به خود اختصاص داده که احتمالاً برگرفته از منطقه و زیست است که حالت کوهستانی‌تر دارد. جالب است که هنرستان هنرهای زیبای اصفهان که مجموعه ایی هنرمند پرور است، دقیقاً در مقابل رودخانه واقع‌شده و اکثر اساتید از همان شروع هنرستان، هنرجوها را از گذشته تاکنون به کنار رودخانه می‌بردند تا طراحی و نقاشی کار کنند که نقش آن در آثار هنرمندان منعکس‌شده است.

بی‌تردید امتداد خشکی زاینده‌رود هم بر آثار هنرمندان تأثیر گذاشته به گونه ایی که  آثار خود  من از رنگ آبی به سمت رنگ‌های دیگر سوق یافت، بااین‌حال این موضوع باید به‌طور دقیق موردمطالعه قرار گیرد. اما شواهد حاکی است که  خشکی و خشنی روحیۀ غالبی است که نتیجۀ خشک شدن زاینده‌رود بر تفکر هنرمندان بوده و این رفتار هنری را در تفکر بسیاری از افراد شاهد هستیم؛ پرداختن به اموری غیر از طبیعت را امروزه بیشتر در آثار هنری می‌بینیم که شاید این موضوع نیز نوعی از خشک‌شدگی رودخانه الهام می‌گیرد.

به هر ترتیب مسئلۀ زاینده‌رود باید در سطح کلانِ کشور حل شود و مسائل ایجادشده درنتیجۀ این موضوع ازجمله اثر گذاریش در رفتارهای اجتماعی به‌قدری زیاد است که عدم انعکاس آب در آثار هنری شاید موضوعی جزئی باشد، هرچند که در ماندگاری، نکته عمیقی را تولید می‌کند، زیرا آنچه باقی خواهد ماند اثر هنری است.

حسین تحویلیان، هنرمند نقاش اصفهانی