نبود بر سـر آتش میســـرش که نجوشــد نامه سرگشاده به آقای عیسی کلانتری مشاور محترم معاون اول رئیس جمهور در امور آب

با سلام و درود

جناب آقای دکتر کلانتری از اینکه وضعیت آب در حوضه زاینده‌رود را بحرانی تشخیص دادید و رنج سفر را تحمل کردید و به اصفهان آمدید صمیمانه سپاسگزاریم. واکنش‌های برخی از مخاطبان از سر بی شکیبی در جریان سخنرانی شما فوران درد و رنج دردمندانی بود که به تعبیر شاعر «نبود بر سر آتش میسرم که نجوشم».

در همین جا از این بابت پوزش می‌طلبیم و امید داریم درآینده نیز مؤثرتر از پیش در مسیر چاره‌جویی برای بحران آب در حوضه زاینده‌رود گام بردارید.

جناب آقای دکتر کلانتری ما به فرازهایی از سخنان شما نقد داریم. از آنجا که نگرش مستدل و منطقی را در شما سراغ داریم صریح و بی‌پرده به آن می‌پردازیم.

الف ـ گفتید از یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون مترمکعب آب زاینده‌رود ۳۵ میلیون مترمکعب متعلق به چهارمحال و بختیاری که ۱۵ درصد از آب، ۶ درصد از آب نیز باید به یزد برود و ۷۸ درصد آب زاینده رود طبق دستورات وزارت نیرو متعلق به اصفهان است»

به این سخن شما ایرادات زیر را وارد می‌دانیم:

• مجموع آب زاینده رود در سال نرمال با تونل‌های انتقال آب کنونی طبق مصوبات وزارت نیرو ۱۴۹۲ میلیون مترمکعب است و نه ۱۷۰۰ میلیون مترمکعب .
• اگر سهم استان چهار محال و بختیاری ۳۵ میلیون مترمکعب است که در اینصورت معادل ۲ درصد رقم اعلامی شما است و اگر ۱۵ درصد اعلامی شما مبنا قرار گیرد با رقم ۱۷۰۰ میلیون مترمکعب جنابعالی ۲۵۵ میلیون مترمکعب و با رقم واقعی کنونی ۲۲۴ میلیون مترمکعب می‌شود. شما مبنای سهم ۱۵ درصدی استان چهارمحال و بختیاری را طبق دستورات وزارت نیرو اعلام کردید. اگر منظور از دستورات وزارت نیرو مصوبه سیزدهم شورای عالی آب است در آن صورت بند ۲ آن مصوبه مقرر داشته است:

«کل حجم حاصل از آورد طبیعی حوضه زاینده رود و تونل کوهرنگ یک شامل تنظیمی سد زاینده رود، فقط به حقابه داران، سهم آبه بران و محیط زیست رودخانه و تالاب گاوخونی اختصاص می یابد و هیچ بخش دیگری از جمله صنعت و شرب (بجز ۳۰ میلیون متر مکعب شرب اصفهان مطابق سهمیه پیش از سد و کوهرنگ یک) از آن برداشت نخواهد کرد.»

اگر منظور شما از مصوبه وزارت نیرو، مصوبه شورای عالی آب است همانطور که متن مصوبه صراحت دارد، زاینده رود طبیعی و تونل کوهرنگ یک متعلق به بخش استان اصفهان حوضه زاینده رود است.

اگر منظور شما از دستورات وزارت نیرو، مصوبات شورای هماهنگی مدیریت به هم پیوسته حوضه زاینده‌‌رود به ریاست وزیر نیرو است، که در آنصورت هم تابلوی منابع و مصارف مصوب چهارمین جلسه آن شورا به شرح زیر روشن است و صراحت دارد.

جناب آقای دکتر کلانتری، همانگونه که ملاحظه می‌فرمایید سهم ۲۳۷ میلیون مترمکعبی برای استان چهارمحال و بختیاری پس از به بهره‌برداری رسیدن تونل کوهرنگ ۳ و طرح بهشت‌آباد در نظر گرفته شده است. با بهره‌برداری طرح‌های انتقال آب کوهرنگ ۳ و بهشت‌آباد حجم آبدهی زاینده‌رود به ۱۸۶۲ میلیون مترمکعب خواهد رسید که سهم استان چهارمحال و بختیاری ۲۳۷ میلیون مترمکعب خواهد بود. یعنی کمتر از ۱۳ درصد آبدهی زاینده‌رود در سال نرمال. گمان می‌رود ۱۵ درصد اعلامی شما با احتساب طرح موسوم به بن ـ بروجن باشد که در آن صورت همانگونه که در تابلوی مصوب ملاحظه می فرمایید، دولت منبعی برای آن پیش‌بینی نکرده است.

ب ـ دیگر آب به میزان گذشته برنمی‌گردد.

1. این سخن شما جای بحث و بررسی دارد. اگر منظور تغییر اقلیم بعنوان روند بی‌بازگشت است که تاکنون هیچ پژوهشی با قطعیت وقوع آن را مسلم ندانسته است. از جمله کارشناس ارشد اقلیم‌شناس ناسا از ارزیابی‌های شتابزده درخصوص تغییر اقلیم برحذر داشت. در خصوص تغییر اقلیم به صورت افزایش ۱ تا ۲ درجه دما در صد سال اتفاق نظر هست. این افزایش دما علاوه بر تغییر الگوی بارش‌ها موجب افزایش تبخیر و به تبع آن افزایش مصرف خواهد شد. میزان این افزایش حدود ۲۵ درصد برآورد شده است.
2. آنچه در کشور ما به وقوع پیوسته و در حال تشدید است و آثار و پیامدهایش به صورت کاهش آبدهی رودخانه‌ها و پر نشدن مخزن سدها مشاهده می‌شود، تأثیر تخلیه آبخوان‌ها بر آبدهی رودخانه ها است. متأسفانه در اغلب موارد این کاهش آبدهی به حساب تغییر اقلیم گذاشته می‌شود. بنابراین راهکار بازگرداندن رودخانه‌های کشور به شرایط آبدهی پیشین در گرو احیاء و تعادل‌بخشی آبخوان‌ها است.
3. بحران منابع آب زیرزمینی در کشور که به بحران در منابع آب سطحی و آبدهی رودخانه‌ها هم تسری یافته است، نتیجه محتوم دو سیاست کلان جاری در کشور است.

• سیاست پرداخت یارانه به حامل‌های انرژی پمپاژ آب کشاورزی
• سیاست توسعه آبیاری تحت فشار بدون محدود کردن حجم آب در اختیار کشاورزی

جناب آقای دکتر کلانتری جنابعالی کاملاً آگاهید که پرداخت یارانه به حامل‌های انرژی پمپاژ آب کشاورزی به منزله به کارگیری مشوق‌های مالی برای تشویق مردم به برداشت هرچه بیشتر آب از ذخایر آب زیرزمینی کشور است. وقتی بهای برق مصرفی پمپاژ کشاورزان با بیش از ۹۰ درصد یارانه نسبت به قیمت تمام شده محاسبه می‌شود آیا انتظار دیگری می‌توان داشت؟

طبیعی است که با چنین سیاستگذاری شاهد پمپاژ تا ارتفاع ۶۰۰ متر در سه مرحله پمپاژ از زاینده‌رود بحران‌زده برای کشت بادام باشیم. محصولی که با تخریب بهترین مراتع، هر ۳ سال یک بار در معرض سرمازدگی است و جز اتلاف سرمایه و منابع آب سودی ندارد.

سیاست‌ توسعه آبیاری تحت فشار به روش کنونی جز بارگذاری بر منابع آب کشور و توسعه کشت پیامدی ندارد. پس از اجرای سامانه آبیاری تحت فشار، کشاورز از محل آب صرفه‌جویی شده اقدام به توسعه کشت می‌کند. در واقع آبی که در روش‌های آبیاری سطحی آبخوان را تغذیه می‌کرد به مصرف توسعه کشت می‌رسد. سیاست توسعه آبیاری تحت فشار به شیوه جاری، نه تنها موجب صرفه جویی در مصارف آب نمی شود بلکه پیامد آن توسعه کشت و بارگذاری بر منابع آب و تشدید بحران است.

4. این که گفتید سرانه آب کاهش یافته است، کافی نیست. در این میان باید به واقعیت توزیع نامتوازن منابع آب در کشور و عدم انطباق آن با توزیع و استقرار کانون‌های جمعیت در کشور توجه داشت.

انتظار آن است شما که بحرانی شدن وضعیت آب را پیش بینی می کنید، توصیه کنید با نگاه ملی، تحولات آتی در منابع آب در کشور رصد شود و با هدف حفاظت از تمامیت کشور، برای مناطقی که در شرایط کنونی هم در بحران به سر می‌برند چاره اندیشی شود.

این چاره‌اندیشی مسلماً از نوع کوچ اجباری جمعیت به شیوه رژیم پولپوت در کامبوج نخواهد بود. اینجا است که انتقال بین حوضه‌ای آب با رعایت معیارهای یونسکو به جد باید مورد توجه قرار گیرد.

5. شما در جایی از سخنانتان گفتید «آب در هیچ کجای کشور وجود ندارد که به زاینده‌رود بیاید، بوی تعفن کارون، اهواز را به هم ریخته است».

جناب آقای دکتر کلانتری انتظار آن بود که شما علت واقعی کم‌آبی کارون در سال‌های اخیر را به مخاطبان بگویید. در چند سال اخیر با بهره‌برداری از سدهای مخزنی متعدد در کارون در اثر ذخیره‌سازی آب در پشت این سدها عملاً آب کافی از سدها رها نمی‌شود.

جدول زیر به اندازه کافی گویا است:

جناب آقای دکتر کلانتری از شما که دسترسی به آمار و اطلاعات سدها دارید انتظار است علت واقعی کم‌آبی کارون و تعفن آن در اهواز را صادقانه به مردم بگویید و به گونه‌ای اظهار نظر نکنید که به دلواپسی‌های غیرکارشناسی و بی دلیل مردم دامن زده شود و سخن شما دستاویزی و خوراکی برای محافلی که دامن زدن به تعصبات قومی و اصفهان‌ستیزی را سرلوحه کار خود قرار داده اند بشود.

در پایان انتظار داریم همسو و همگام با دغدغه مندان محیط زیست منطقه مرکزی کشور، در راستای مقابله با بحران آب در حوضه زاینده‌رود اقدام کنید و دست به دست هم اجازه ندهیم تالاب گاوخونی به کانون بزرگ تولید ریزگرد‌های سمی و نمکی تبدیل شود. فاجعه‌ای که با توجه به شعاع حرکت ریزگردها تا ۱۰۰۰ کیلومتر، و جهت باد غالب در ۴ ماه از سال، سه مرکز استان یزد، شهرکرد و اصفهان که در فاصله ۲۰۰ کیلومتری آن قرار دارند و تهران و اراک و کرج در فاصله ۵۰۰ کیلومتری آن، در معرض اثرات ویرانگر آن خواهند بود.