نقدی بر طرح انتقال آب از خلیج فارس به اصفهان

به گزارش خبرنگار زاینده رود پایدار – رضا آقائی: بحران آب در کشور یکی از اصلی ترین چالش های پیش رو دولت سیزدهم است که استان اصفهان بدلایل مختلف با این موضوع بیشترین چالش و درگیری را تجربه نموده است.همواره بروز بحران ها ، فضا را مناسب برای تصمیم گیری های عجولانه ، احساسی و سیاسی فراهم خواهد کرد که متاسفانه شرایط را مناسب برای سوء استفاده گروه های خاص مهیا نموده است.طرح انتقال آب از خلیج فارس به اصفهان از جمله طرح هایی است که در این بستر رشد کرده است و هزینه های سنگین اقتصادی ، زیست محیطی و حیثیتی برای این کشور به دنبال خواهد داشت و این در حالی است که اجرای این طرح سنگین شاید برای گروه هایی بسیار خوش بدرخشد و این در حالی است که  دفاع از این طرح در مجامع کارشناسی و حتی جوامع دینفع برای استان اصفهان سخت است و شایدکمترین مشکل بحران آب این استان را حل نخواهد کرد و آیندگان را نمی توان از قضاوت بر حذر کرد.

ایده انتقال آب از خلیج‌فارس بر مبنای تامین آب کشاورزی  استان کرمان شکل‌گرفت، اما با گسترش و توسعه صنعت معدن و فولاد در کشور نیاز این صنایع به آب روزبه روز نسبت به گذشته بیشتر شد. همزمان با بحران کمبود آب در کشور و کم بارشی، کارخانه‌های زنجیره فولاد روبه توسعه گذاشتند و مصرف آب در این صنایع برای تولید محصولات روبه فزونی گذاشت.]دنیای اقتصاد ۲۷/۷/۱۴۰۰ [

اگرچه ایده این طرح به زمان ریاست جمهوری ‌هاشمی‌ رفسنجانی بازمی‌گردد و هدف از آن احیای صنعت و کشاورزی در استان‌های کرمان و یزد بود، اما پیاده‌سازی آن از سوی بخش‌خصوصی شکل گرفت. در این میان بنگاه‌های آب بر صنعتی برای جبران کمبود آب، اقدام به سرمایه‌گذاری در زمینه انتقال آب خلیج فارس کردند.   شرکت تامین و انتقال آب خلیج‌فارس تاسیس شد  و مسوولیت اجرای پروژه شیرین سازی آب از دریای خلیج‌فارس و انتقال به استان‌های هرمزگان، کرمان و یزد را عهده‌دار شد.  مرداد سال ۹۲ بود که با خرید بیش از ۲۰درصد از سهام شرکت تامین و انتقال آب خلیج‌فارس در شرکت چادرملو موافقت شد و در هیات‌مدیره این شرکت اقدام مزبور به تصویب رسید.همچنین  شرکت‌های معدنی و صنعتی گل‌گهر با ۴/ ۴۴درصد و صنایع ملی مس با ۳/ ۳۳درصد به این سرمایه‌گذاری ملحق شدند که ۲/ ۲۲درصد از این شرکت در اختیار چادرملو است. شرکت تامین و انتقال آب خلیج‌فارس(واسکو) در تیر سال ۹۲ با سرمایه ۳هزار میلیارد ریالی تاسیس شد، سرمایه آن در سال ۹۹ به ۴۰هزار میلیارد ریال رسید و در همان سال  با افزایش سرمایه تا مبلغ ۶۰هزار میلیارد ریال در مجمع عمومی ‌فوق‌العاده موافقت شد.

قرار بود این طرح پس از تکمیل فاز یک خط اول در آبان سال ۹۹ و افتتاح دو فاز دیگر از این خط برای آبرسانی به سیرجان، مس سرچشمه و اردکان یزد، خط دوم آن از خلیج فارس و دریای عمان به سمت خراسان جنوبی و مشهدالرضا ادامه ‌یابد. همچنین خط سوم برای استان اصفهان و خط چهارم از دریای عمان برای منطقه زاهدان و زابل در سیستان و بلوچستان آب‌رسانی ‌کند.]دنیای اقتصاد ۲۷/۷/۱۴۰۰ [

 تاریخچه طرح انتقال آب به اصفهان

اولین بار طرح انتقال آب از خلیج فارس به اصفهان در دولت دهم مطرح گردید که بدلیل نزدیک شدن به پایان دولت این طرح بصورت جدی دنبال نگردید در دولت یازدهم نیز این طرح بصورت جدی دنبال نگردید و شاید می توان یکی از دلایل آنرا در آشنایی مدیریت ارشد استان به جایگاه این طرح در ناتوانی حل بحران آب در حوضه زاینده رود دانست.با شروع دولت دوازدهم و تغییرات مدیریتی در دولت و مدیریت ارشد استان ، انتقال آب از خلیج فارس به اصفهان قوت گرفت و شرکت تامین آب اصفهان صفه در سال ۱۳۹۷ تاسیس و اجرای این طرح به آن شرکت واگذار گردید.

از ابتدا این طرح موافقان و مخالفان خود را داشت موافقان این طرح عمدتا افراد سیاسی هستند که شناخت عمیق لازم از بحران آب در حوضه زاینده رود ، مسائل و مشکلات اجتماعی حاکم بر این حوضه ، مشکلات فنی این طرح ، شناخت کافی از موضوعات پدافندی ، مشکلات زیست محیطی و غیره را نداشته و با ساده سازی مسئله اجرای این طرح را برای حل بحران زاینده رود در اسرع وقت اجتناب ناپذیر می دانند.

در مقابل متخصصین مختلف مرتبط با موضوع و آشنا با بحران آب در زاینده رود از منظرهای مختلف فنی ، اقتصادی ، زیست محیطی و غیره این طرح را مورد نقد و بررسی قرار داده اند. دامنه این نقدها به لایه های بالایی وزارت نیرو بعنوان متولی آب کشور نیز کشیده شد و اجرای این طرح ها را همگام با رفع بحران آب در کشور ندانسته و در راستای آمایش سرزمین نمی دانند.

مجموع این نظرات در گروه های زیر تقسیم بندی می گردد:

• نقش طرح انتقال آب از خلیج فارس در تعدیل بحران آب در زاینده رود

میزان تاثیر این طرح در کاهش بحران آب در زاینده رود را نمی توان بدون شناخت از علل و عوامل بروز بحران در این حوضه ارزیابی نمود و به همین دلیل نیز در اجرای این طرح اولویت اول شناخت حوضه زاینده رود و چگونگی بروز بحران آب در حوضه زاینده رود است. راه حل های پیشنهادی با استفاده از ظرفیت های استانی ، ملی و اجتماعی در حل بحران آب در زاینده رود دومین گام در اجرای طرح انتقال آب از خلیج فارس به اصفهان تحت هر عنوان مصرف است . سومین گام در اجرای این طرح شناخت سند توسعه صنعت در حوضه زاینده رود با توجه به مشکلات زیست محیطی حاکم بر این حوضه است .

گام های عنوان شده از اساسی ترین اقدامات مورد نیاز برای توجیه اجرای این طرح قبل از ورود به موضوعات فنی ، اقتصادی و زیست محیطی خواهد بود. این گام ها قابل کپی برداری از سایر نقاط نبوده و انجام مطالعات لازم برای این منظور اجتناب ناپذیر خواهد بود. بدون در نظر گرفتن این گام ها ، اجرای این طرح می تواند بحران آب و محیط زیست را در حوضه زاینده رود تشدید نماید.

• عدم توجه به جایگاه حوضه زاینده رود

همجواری حوضه آبریز زاینده رود با حوضه آبریزدز و کارون از یک سو و وجود بخش هایی از حوضه های آبریز دز و کارون در استان اصفهان و نفش سرزمینی این استان در تامین  مقادیر قابل توجهی از منابع آب این حوضه ها از سوی دیگر مورد توجه تصمیم گیران این طرح قرار نگرفته و به این طرح فقط نگاه مجرد حاکم شده است و به زبان ساده تر آب شیرین ارتفاع دار با آب شور بدون ارتفاع مبادله شده است .

• فرصت سوزی در حل مشکلات بین استانی

تاریخ اصفهان همواره گواه بر این موضوع بوده است که جوامع ساکن در استانهای مجاور و بخصوص استان های چهار محال و بختیاری و خوزستان نقش ویژه ای در همگرائی این سه استان داشته اند و از هم نشینی بسیار زیبا و مسالمت آمیزی برخوردار بوده اند و مشاهیر هر استان مشاهیر هر سه استان بوده است . متاسفانه با بروز بحران آب در زاینده رود و دامن زدن برخی از اختلافات از سوی ناآگاهان و بدخواهان ، منجر به تصمیم هایی شده است که آینده این همگرائی را به خطر خواهد انداخت که اجرای این طرح با سیمای فعلی ( نمک زدایی و انتقال  آب  از خلیج فارس در محدوده استان هرمزگان) در خوشبینانه ترین حالت ترمیم اختلافات را به کما خواهد برد.

• هزینه های قابل توجه طرح

بحران های ناشی از خشکسالی و سیل عمدتا ریشه در مدیریت منابع آب دارد که بخش اعظم آن در عدم تامین هزینه های طرح های مربوط دارد در این شرایط که کشور در شرایط جنگ اقتصادی با دول مستکبر است و بار اقتصادی سنگینی بر مردم تحمیل می شود و بواسطه عدم تامین بموقع اعتبار لازم برای اجرای طرح های مقابله با اثرات خشکسالی و یا مقابله با بروز سیلاب ، مشکلات عدیده ای به مردم وارد شده است در جای دیگر برای انتقال آب از خلیج فارس  که در نتیجه هدف آن نیز تردید اساسی وجود دارد ده ها هزار میلیارد تومان هزینه خواهد شد هزینه هایی که محل تامین اعتبار آن مربوط به شرکت هایی است که بخشی از سرمایه مردم بوده و سرمایه گذاری آن را نمی توان به بخش خصوصی به معنی واقعی کلمه اتلاق کرد.

• بی توجهی به طرح های مجوز دار

متاسفانه توجه بیش از حد به این طرح ، استان اصفهان را در اجرای طرح های مجوز دار به حاشیه رانده است که خسارت زیادی را در عدم حل سریعتر بحران آب در حوضه زاینده رود ایجاد نموده است که دلیل آنرا در سیاست زدگی این طرح می توان دانست.

• عدم مطالعات کافی طرح

متروپل نمادی از تمام پارامترهای منفی است که حادثه غم انگیز فروریختن آن ایجاد کرد. مطالعات ناقص ، کاوش های ناکافی ، تعجیل در اجرا قبل از تصویب مطالعات و پارامترهای دیگر نمونه ای از دلایل فرو ریختن این برج گردید تا کشور داغدار این فاجعه گردد.

دلیل تاکید بر اجرای طرح ها  مطابق نظام فنی و اجرائی کشور ، اجرای طرح ها در یک مسیر درست کارشناسی با لحاظ نمودن پارامترهای ایمنی ، اقتصادی ، زیست محیطی و غیره است وقتی این طرح ها با جان و مال مردم مصادف شد حساسیت به این گونه طرح ها بیشتر می شود. طرح انتقال آب از خلیج فارس به اصفهان در گروه ابر پروژه ها قرار گرفته و کمترین خطا در مطالعات و اجرا هزینه های بسیار سنگینی را به کشور تحمیل خواهد کرد به همین دلیل فارغ از موضوعات قبل ، این طرح از مطالعات لازم و کافی در تمام ابعاد فنی برخوردار نیست و مطابق نظام فنی اجرایی کشور به اجرا نخواهد رفت به همین دلیل احتمال بروز حادثه شبیه متروپل با ابعاد دیگر در این طرح دور از انتظار نیست.

کارشناس آب*