به احوال آن شخص باید گریست / که دخلش بُوَد نوزده، خرج بیست

این ضرب المثل به آینده تباه زندگی با بیلان منفی اشاره هوشمندانه دارد. بیلان منفی معنایی جز این ندارد که مصرف، بیش از منابع ورودی است.

بیلان منفی منابع آب چند دهه است گریبانگیر کشور است. این بحران خودساخته، ارمغان‌ ما به نسل‌های آینده است. انداختن گناه به گردن خشکسالی و تغییر اقلیم، عذر بدتر از گناه است. عیسی کلانتری: «اوایل انقلاب بیلان آب منفی نبود. سال به سال بیلان منفی اضافه شد. از سال ۶۰ تا ۶۸ سالانه ۲۵۰میلیون مترمکعب بیلان منفی آب بود. بیلان آب از سال ۶۸ تا ۷۶ سالانه حدود ۵/۱ میلیارد مترمکعب، از سال ۷۶ تا ۸۴ سالانه ۴ میلیارد مترمکعب و از سال ۸۴ تا ۹۲ سالانه متوسط ۵/۹ میلیارد مترمکعب منفی شد.»

معاون سازمان جنگل‌ها:«حدود ۲۵ تا ۳۰ میلیارد مترمکعب از مجموع بارش سالانه کشور جذب زمین می‌شود این در حالی است که سالانه حدود ۴۳ میلیارد مترمکعب آب از زمین برداشت می شود. یعنی سالانه حدود ۱۳ میلیارد مترمکعب بیش از حد مجاز از زمین آب برداشت می‌کنیم». بحران به جایی رسیده است که با پایین رفتن مداوم سطح آب زیرزمینی، در چاههای کشور سالانه ۱۲۰۰ کیلومتر کف‌شکنی می‌شود!!

تاراج آبخوان‌ها به کجا می‌انجامد؟

فرونشست زمین پیامد تخلیه آبخوان ها است. مدیر مخاطرات زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی:« فرونشست پدیده‌ای بدون بازگشت است که در نیمی از دشت‌های کشور اتفاق افتاده است. فرونشست زمین مانند سرطان خاموشی است که کسی متوجه آن نمی‌شود و در آن امکان از دست دادن زمین برای همیشه اتفاق می‌افتد».

مقابله با فرونشست زمین راهکار سازه‌ای ندارد. تخلیه کامل مناطق، نقطه پایان فاجعه است.

بیلان منفی آب در حوضه زاینده رود

در حوضه زاینده‌رود هم بیلان منفی منابع آب فاجعه‌بار است. اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی حوضه سالانه به بیش از ۴۸۲- میلیون مترمکعب رسیده است. آبخوان‌هایی که در عمق ۱۰ متری به آب می‌رسیدند امروز به عمق ۱۵۰ متری رسیده‌اند و اگر چاره اندیشی نشود طی ۱۰ سال آبخوان های حوضه نابود می شوند. پیامد تخلیه آبخوان‌ها فرونشست زمین در مناطق وسیعی از حوضه است. تنها در شهر دامنه ۳۲۰ منزل مسکونی در معرض تخریب کامل قرار گرفته است.

در اثر برداشت بی‌رویه، کیفیت آب زیرزمینی هم بحرانی است. در مناطقی کیفیت آب از حالت شور فراتر رفته و با املاح۵۰۰۰۰-۱۵۰۰۰ میلیگرم در لیتر، به حالت «اَبَرشور» رسیده است. شوری آب به حدی است که قابل مصرف نیست.

علل بحران آب در حوضه زاینده‌رود:

• برداشت آب بیش از ظرفیت حوضه از ۴۸۷۰۰ حلقه چاه و هزاران پمپاژ ثابت و سیار از رودخانه.
• تبدیل مدیریت واحد حوضه به مدیریت استانی و توسعه بی رویه کشت در بالادست حوضه و خشکی مکرر زاینده رود.
• بی ‌اعتنایی به قانون توزیع عادلانه آب و مصوبات شورای عالی آب و شورای هماهنگی مدیریت حوضه که مقرر می‌دارند آبدهی زاینده‌رود و تونل اول کوهرنگ با میانگین سالانه ۱۱۳۸ میلیون مترمکعب به حقابه‌داران و سهمابه‌بردان زاینده‌رود و حقابه تالاب گاوخونی تعلق دارد.
• افزایش برداشت آب از منابع زیر زمینی در زمان خشکی زاینده رود و همزمان قطع تأثیر تعادل بخشی و تغذیه آبخوان ها توسط زاینده رود.

راهکارها:

• رعایت حقابه قانونی حقابه داران، سهمابه بران و حقابه تالاب گاوخونی مطابق مصوبات شورای عالی آب وشورای هماهنگی مدیریت حوضه و خاتمه دادن به تصرف‌ غیر قانونی حقابه ها.
• حذف یارانه انرژی پمپاژ آب( قطع مشوق های مالی منجر به پمپاژ هر چه بیشتر آب.)
• تأمین اعتبار کافی و تسریع در اجرای سد سوم کوهرنگ و طرح بهشت آباد.